Maltepe Üniversitesi Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölümü Öğretim Üyesi & LODER Lojistik Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Öğretim Üyesi Atiye Tümenbatur Havalimanı Şehri Yaklaşımının Kent Ekonomisine Katkıları başlıklı makalesiyle Argemonia’nın yeni sayısına konuk oldu.

Havalimanları, lojistik ve dağıtım merkezlerinin yanı sıra önemli istihdam merkezleri ve iş bağlantıları olan bölgelerdir. Ayrıca metropoliten alanın dönüşümünde, metropoliten merkezindeki iş bölgelerinin birçok özelliğini alarak bölgesel kalkınma kapsamında da önemli ulaşım altyapılarıdır.

Günümüzde alışveriş kümeleri, oteller ve konaklama, ofis kompleksleri, konferans ve sergi merkezleri veya eğlence tesisleri gibi işletmelerle eş zamanlı olarak kara tarafı alanlarını geliştirirken yolcu terminalleri içinde çeşitli ticari ve eğlence hizmetlerini bünyesinde barındıran yeni dinamik ekonomik faaliyet merkezleri hâline gelmiş durumdadır. Havalimanı alanı, çevredeki ekonomik, sosyal ve çevresel gelişimin havalimanının faaliyeti ile ilgili olduğu bölgeyi ifade etmektedir. Bilgi, teknoloji ve otomasyon çözümlerinin geliştirilmesi üzerine araştırmalarında teşvik edildiği bu alanlarda ve çevrelerinde yer alan işletmeler mağazalar, restoranlar, araç kiralama ve eğlence tesisleri ile ticaret sektörüne olduğu kadar turizm sektörüne de yüksek ve kaliteli hizmet sunmaya odaklanmaktadır.

Son yıllarda, pazarlar ulusal ve uluslararası ölçekte büyürken küreselleşme, bölgeler arasında rekabetçi pazarlar yaratarak şehirleri etkilemiştir. İletişim, finans ve kitle iletişim araçlarındaki teknolojik gelişmeler ve hız hem işletmeler hem de insanlar için önemli bir faktör hâline geldiğinden havayolu taşımacılığı birçok işletme tarafından önemli ulaşım olmuştur. Havayolu taşımacılığı sektörünün önemi, organizasyonu, tedarik zincirindeki rolü, son dönemdeki eğilimler, sektörün karşılaştığı kısıtlamalar ve sektörün gelecekteki beklentileri açısından gün geçtikçe artmaktadır. Piyasalar, küresel ölçekte rekabet edebildiklerinden bölgeleri ve metropolleri olumlu ya da olumsuz yönde doğrudan etkilemektedir. Bu açıdan havalimanları ve komşu bölgeler yerel ekonomik kalkınma için katalizör işlevi görmektedir.

Bununla birlikte birçok havalimanının basit transfer limanlarından lojistik ulaşım merkezlerine ve daha yakın zamanda çok işlevli havalimanı şehirlerine dönüştüğünü görmekteyiz. Bir havalimanı şehri, yalnızca bir ülkenin performans gelişiminin bir göstergesi olarak hizmet etmekle kalmayıp aynı zamanda ulusal endüstrinin ekonomik küreselleşmeye açılan kapısı olarak da önemli rol oynamaktadır.

Havalimanı merkezli gelişme, yolcu terminalinin mikro ölçeğinden, bölgesel veya büyükşehir ölçeğine kadar farklı mekânsal ölçeklerde gerçekleşebilmektedir. Literatürde de yer alan bu kavramlar, havalimanı şehri, havalimanı koridoru ve havalimanı bölgesi olarak da ifade edilen aerotropolis’dir.

Havalimanı Şehri Nedir?

Havalimanı şehirleri yaklaşımı artık her yerde bulunan bir havalimanı planlaması biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kavramın havalimanı özelleştirmesi, havayolu regülasyonu, artan yolcu sayısı ve havalimanlarını ekonomik olarak kendi kendine yeterli hâle getirmek için gelir baskıları gibi bir dizi farklı faktörün sonucu olarak önem kazandığını görmekteyiz. İlk dönemlerde sadece bir havalimanının hemen yanında bulunan sanayi ve iş parkları ifade edilen bu alana yönelik günümüzde farklı bakış açılarının olduğunu söyleyebiliriz.

Kentsel formun bir havalimanı şehri olarak nitelendirilebilmesi için yoğunluk, erişim kalitesi, çevre ve hizmet gibi bir kentin niteliksel özelliklerini göstermesi gerektiği ifade edilmektedir. İşletmeciler ise havalimanı şehrini, şirketleri havalimanının bulunduğu bölgeye çekerek kendi operasyonlarının yarattığı iş fırsatlarından yararlanmayı amaçlayan bir iş stratejisi ve pazarlama aracı olarak görmektedir.

Havalimanı şehirleri normalde, havalimanına ait olan ve kontrol edilen arazi üzerinde ya da havalimanının önemli paya sahip olduğu bir otorite veya kuruluş tarafından geliştirilmektedir. Yüksek katma değerli hizmetlere duyulan ihtiyaç, uluslararası imajın ve hizmet kalitesinin yükseltilmesiyle birlikte havalimanı şehir planlamasının iş, alışveriş, gezi, eğlence, sağlık turizmi ve ikamet fonksiyonlarını birleştirmesi gerekmektedir. İkinci olarak agresif inşaat yapısı, politika planlaması, hava trafik hakları, altyapı, talep yaratma ve yardımcı programlarla ilgili kavramlardan oluşur.

Havaalanı koridoru ise genellikle havaalanı ve merkezi şehri birbirine bağlayan ana yol boyunca kümelenmiş kentsel gelişmelerin bir yoğunluğu ile karakterize edilir. Bu gelişmelerin tipik özellikleri oteller, sergi ve kongre merkezleri, şirket merkezini barındıran iş parkları, alışveriş merkezleri ve stadyumlardır. Havalimanı koridorları, havalimanı alanının ötesine uzanabilmekte ve merkezi şehrin kentsel dokusuna ulaşabilmektedir.

Aerotropolis Nedir?

Havalimanı şehri planlama stratejilerinin başarısı, çoğu havalimanının çevresinde kapsamlı bir etkiye sahiptir. Artık yoğun bir havalimanının bir dizi endüstriyel ve lojistik gelişmeyi çekebileceği ve bunun sonucunda yeni karayolu ve hatta demiryolu altyapısını gerektirebileceği açıktır. Bu nedenle, genellikle herhangi bir yerleşik şehirden uzak olan havalimanı, lojistik tabanına ve hizmet faaliyetleri için çekiciliğine güvenerek, yerel ve bölgesel kalkınmanın itici gücü olmaktadır. Aerotropolis ayrıca düşük ağırlıklı ve yüksek değerli malların hızlı ve verimli bir şekilde taşınabileceği çok modlu lojistik merkezli, havacılık odaklı bir kentsel formdur. Benzer havaalanı şehir planlama sistemleri arasında Airfront ve Aviapolis de bulunmaktadır. Bu tür tesisler arasında catering, perakende mağazaları, gümrüksüz satış, dinlenme salonları/özel toplantı odaları, oteller, bankalar, ofisler, kültürel/eğlence mekanları, golf sahaları gibi eğlence ve dinlenme mekânları, kişisel ve aile hizmetleri, tıbbi tesislerin yanı sıra satış noktaları, ticaret kompleksleri, havacılıkla ilgili endüstriler, lojistik dağıtım ve serbest ticaret bölgeleri yer almaktadır. Dünyada havalimanı şehirlerine Manchester ve Frankfurt havalimanlarını örnek olarak gösterebiliriz.

Planlama, Yönetişim ve Ekonomik Kalkınmaya Yönelik Zorluklar

Bir havalimanı bölgedeki en büyük, çok modlu ulaşım merkezlerinden biri değilse de çoğu zaman en önemlilerinden biri hâline gelebilmektedir. Bu nedenle havalimanı alanlarının planlanması, bölgesel ve ulusal ulaşım politikalarının arazi planlaması ve imar rejimleriyle eşleştirilmelidir. Ayrıca, havalimanlarının ve alanlarının planlanması, hava taşımacılığı, kara taşımacılığı ile emniyet ve güvenlik konularının özellikleriyle ilgilenmeyi gerektirir. Çoğu zaman, bu alanlardaki havaalanı ve otoyol mühendisleri estetik ve kentsel kalite gibi diğer hususları ihmal edebilmektedir. Bu nedenle, havalimanı alanlarının planlanması, özel sektör ve diğer paydaşlardan gelenlerle birlikte havalimanı tarafından desteklenen kentsel gelişmelerin boyutunu da iç ermelidir.

Son yıllarda havalimanı alanları, hava taşımacılığının ötesinde lojistik ve dağıtım merkezleri için çekici yerler hâline gelmiştir. Bunun nedeni, havalimanlarının genellikle büyük metropollere yakın bağlantılı yerlerde bulunmasıdır. Dolayısıyla altyapı planlamasının koordinasyonunu kolaylaştırmak, havalimanı ve havalimanı şehirlerini daha geniş ölçekte ele almak ve geliştirme ile koruma arasında bir denge kurmak için havalimanı alanlarının entegre arazi planlaması yapılmalıdır.

Buna ek olarak havalimanı ile ilgili gelişmeler bölge içinde ve intermodal ulaşım düğümleri etrafında toplanmalıdır. Havalimanı alanları dağıtım merkezleri ve lojistik için daha çekici yerler haline geldikçe bu yük alanlarına uygun planlama ve bağlantılar teşvik edilmelidir.