İnsani yardım lojistiği olarak da bilinen afet lojistiği; afet meydana gelen yerdeki tüm canlıların ihtiyaç duyduğu eşyaların, sağlık ve gıda malzemelerinin, destek ekiplerinin ve tüm faaliyetlerin bulunduğu noktalardan ihtiyaç sahiplerine aktarılma sürecini kapsar. Bu süreçte iyi bir planlama, uygulama ve kontrole gerek duyulur. Afet lojistiğinin gerçekleştiği ortam birçok belirsizlik ve değişkenlerle doludur. Bu yüzden afet durumlarına hazırlıklı olmanın yanı sıra esnek olmak da oldukça önemlidir. Afetler nedeniyle korunmasız duruma düşen kişilerin ihtiyaçlarını en etkili şekilde karşılamak için yapılan ürünlerin ve hizmetlerin satın alınmaları, sigortalama, lojistik, depolama ve planlama işleri olarak tanımlayabileceğimiz afet lojistiği kavramı, hayati derecede önem taşımaktadır.

Tüm lojistik süreçlerinde olduğu gibi afet lojistiği de birbirinden farklı süreçlerin birbiriyle uyumlu şekilde yönetilmesini gerektirir. Örneğin; yardım malzemelerinin depolanması için uyulması gereken bazı kurallar bulunur. Ek olarak, afet sırasında altyapıların, teknolojik ekipmanların veya ulaştırma araçlarının da zarar görme ihtimali bulunduğundan bu süreçlerin koordinasyonu oldukça önemlidir. Afet durumları gibi olağanüstü durumların yönetiminde önceden tanımlanmış süreçler uygulanır.

Afet denildiğinde akla genelde deprem, sel, yangın gibi durumlar gelse de afet kavramı savaşları, yoğun göç dalgalarını ve hatta salgın hastalıkları da kapsamaktadır. İşte bu sebeple olası bir afet durumu öngörülerek yapılan tüm planlamalar, farklı afet senaryolarının gerçekleşebilme ihtimaline göre oluşturulmaktadır. Her afetin özellikleri birbirinden farklı olduğu ve farklı çözümler gerektirdiği için hazırlıklara sürekli olarak devam etmek gerekir. Afet lojistiği önemi; risk ölçümünü yapmak, yeni teknolojileri takip ederek süreçlere entegre etmek ve olası durumlarda esnek davranabilmek gibi maddeleri içerdiğinden oldukça önemlidir.

Afet Lojistiği Aşamaları Nelerdir?

Afet lojistiği aşamaları kendi içinde genel olarak üçe ayrılır. Bunlar hakkında aşağıda kısaca bilgi verilmiştir:

• Afet öncesi hazırlık aşaması: Afetin henüz yaşanmamış olduğu bu aşama süreç yönetimi açısından oldukça önemlidir. Bilinçlenme ve fark yaratmayı amaçlayan bu aşamada planlama, tedarik ve depolama işlemleri yapılır. Olası afet durumlarında ihtiyaç duyulan ekipmanlara kolayca ulaşabilmek için en uygun depolama alanları seçilir. Afet sırasında ortaya çıkabilecek belirsizlik ortamının engellenmesi temel amaç olduğu için; afet anında, doğru malzemelerin doğru zaman ve yerde, doğru alternatiflerle, doğru kişilere ulaştırılmasını sağlayacak planlamalar yapılır. İhtiyaçların ulaştırılması amacıyla kullanılacak yollar ve bu yollara alternatif planlamalar da bu aşamada değerlendirilir. Bu amaçla güncel ölçümlerin yapılması, stratejik kararların güncellenmesi ve ihtiyaç duyulması olası tüm ekipmanların periyodik kontrollerinin yapılması oldukça önemlidir. Afet öncesi hazırlık döneminde, devlet ve sivil toplum örgütleri olası afet senaryolarına göre oluşturulan istatistiki veriler ışığında sarf malzemelerini depolamaktan, afet halinde ülke çapında koordinasyonu sağlayacak yazılım alt yapılarının kurulmasına kadar pek çok farklı görevi bir arada yürütmektedirler.

• Afet sürecinde müdahale aşaması: Durum değerlendirilmesi ve önceliklendirme yapılarak bölgesel ihtiyaçlar belirlenir. Uzman kişiler tarafından belirlenen ve hazırlık aşamasında temin edilen ihtiyaçlar afet bölgelerine iletilerek ihtiyaç sahiplerine teslim edilir. Özellikle afet bölgesindeki liman, havaalanı, köprü, demiryolları ve karayolları gibi yerlerin zarar görüp görmediği yakından takip edilir ve yardımların ve ekipmanların en hızlı ve güvenli şekilde afet bölgesine iletilmesi sağlanır. Yardım ekiplerine her türlü destek afet ve insani yardım lojistiği kapsamında sağlanır. Bu aşamada etkili iletişim kurmak ve koordinasyon büyük önem arz etmektedir.

• Afet sonrası yapılan çalışmalar: Daha çok toplama, bakım ve değerlendirme süreçlerini kapsamaktadır. Afet sürecinde müdahale eden ekipler, yerlerini bakım ve değerlendirme ekiplerine bırakır. Bu aşamada yapılan durum değerlendirmesi raporlama ilerleyen dönemlere hazırlık açısından oldukça önemlidir. Yapılan değerlendirme ve raporlama sonucunda ortaya çıkan veriler olası afetlere hazırlık aşamasında kullanılır.

Afet Lojistiğinde Dikkat Edilecek Noktalar Nelerdir?

Afet lojistiği ana performans ölçütü farklı yönleriyle ele alınmaktadır. İşgücü, doğal kaynaklar, araç ve ekipmanlar gibi farklı parametreler lojistik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi açısından oldukça önemlidir. Afet lojistiği kapsamında dikkat edilecek noktalar ve ölçütlere kısaca aşağıda yer verilmiştir:

• Operasyonel altyapı: Taşıt filosunun büyüklüğü, ekipman ve araçların özellikleri, kullanılan teknoloji, taşıma yöntemi, işgücü niteliği ve niceliği vb.
• Kurumsal altyapı: Kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, alt ve üstyapı vb.
• Ulaşılabilirlik: Coğrafi konum, yeryüzü şekilleri, alternatif güzergahlar vb.

Afet lojistiği planlaması ve süreçleri olası afet durumlarında ortaya çıkacak insani, ekonomik, sosyal, ve psikolojik olumsuzlukların en aza indirilmesi açısından oldukça önemlidir. Afet lojistiği nedir ve ne işe yarar sorusuna özetle bu şekilde cevap verilebilir.