Tersine lojistik nedir sorusuna, en genel tanımıyla hammadde, yarı mamul veya ürün durumundaki malzemelerin yenilenmesi, yeniden üretilmesi, geri dönüştürülmesi, bakım ve tamirinin yapılması amacıyla değer kazandırılması veya uygun koşulları sağlayacak şekilde bertaraf edilmesi olarak cevap verilebilir. Geri kazandırma ve çevreye zarar vermeyecek şekilde ürünleri bertaraf etme faaliyetlerinin tamamını da kapsayan tersine lojistik süreçleri, ulusal ve uluslararası standartlara ve hizmetin amacına uygun bir şekilde planlanmakta, uygulanmakta ve kontrol edilmektedir.

Gülsün Nakıboğlu, kaleme aldığı Tersine Lojistik: Önemi ve Dünyadaki Uygulamaları başlıklı makalesinde tersine lojistik kavramını hammadde, yarı mamul, nihai ürün ve ilgili bilgilerin tüketim noktasından orijin noktasına doğru, değer kazanımı veya uygun şekilde yok edilme sağlamak amacı ile etkin akışının planlama, uygulama ve kontrol aktivitesi olarak tanımlamıştır. Bu açıdan tersine lojistik, firmaların çevresel açıdan daha etkin olmalarını da sağlayan bir süreçtir. 

“Tersine lojistik, hammadde, yarı mamul, nihai ürün ve ilgili bilgilerin tüketim noktasından orijin noktasına doğru, değer kazanımı veya uygun şekilde yok edilme sağlamak amacı ile etkin akışının planlama, uygulama ve kontrol aktivitesidir”

Tersine lojistik süreçlerinin faydaları ise ekolojik, ekonomik ve yasal yarar olmak üzere üç kategoriye ayrılabilir. Otoriteler tarafından yürürlüğe konulan yasa ve uygulamaların, ürünlerin geri toplanmasını ve yeniden gözden geçirilmesini zorunlu kılması söz konusu olabilmektedir. Tersine lojistiğin ekonomik yararları arasında en önemlisi, yeni üretilecek olan hammadde veya ürünler için sarf edilen enerji ve iş yükünün geri dönüşüm faaliyetleri aracılığıyla azaltılmasıdır. İşgücü, enerji ve ekonomik faydaların ortaya çıkmasının doğal bir sonucu olarak çevreye zarar verebilecek atıkların geri dönüştürülmesi veya bertaraf edilerek azaltılması durumunda ekolojik fayda da açığa çıkmaktadır.

Tersine Lojistik Türleri Nelerdir?

Tersine lojistik faaliyetleri, ürünlerin geri dönüştürülerek tekrar kullanılması ya da ortadan kaldırılması gereken ürünlerin çevreye zarar vermeden toplanması için oldukça önemlidir. Bu noktada akıllara gelen tersine lojistik türleri ise ürünlerin geri dönüştürülmesi, geri kazandırılması, materyallerin yeniden kullanılması, atıkların kurallara uygun olarak imha edilmesi, tamir ve bakım faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi olarak sıralanabilir. Tersine lojistik faaliyetlerini en çok uygulayan sektörleri ise otomotiv, kimya, ilaç, demir-çelik, elektronik, e-ticaret ve iş makineleri endüstrisi olarak sıralamak mümkündür.

Tersine Lojistik Ağı ve Kazandırdıkları

Tersine lojistik işlemlerinde takip edilen adımlar ile geri dönüşüm, kurumsal sosyal sorumluluk, müşteri ilişkilerinin iyileştirilmesi, yasal ve çevresel sorumlulukların yerine getirilmesi sağlanmaktadır. Geri kazanım ile birlikte, kullanım ömrünü tamamlamış veya kullanım esnasında değerini kaybetmiş pek çok ürün uygun süreçlerden sonra yok olmak yerine geri kazandırılmaktadır. Özellikle yeni tüketim şartlarında ürünler kullanım ömürleri içerisinde olsa bile eski popülerliğini kaybettiği anda geri kazandırma yoluyla yeniden değerlendirilmektedir. Bu geri kazanım işlemi ile, yeni bir ürün üretiminde kullanılacak enerji, hammadde ve işçilik gibi maliyetler azaltıldığından ekonomik olarak da fayda sağlanmaktadır. Tüm bunların yanında tersine lojistik ile çevresel sorumlulukların da büyük oranda yerine getirildiği söylenebilir.

Argemonia’da yayınlanan Yeni Dünya Düzeninde Rol Almak: Kurumsal Sosyal Sorumluluk haberine göre; ABD’li tüketicilerin yaklaşık yüzde 52’si satın alma tercihlerinde değerlere önem veriyor ve “değerleri proaktif olarak destekleyen firmaları” tercih ettiğini belirtiyor. Nielsen’in altmış ülkede otuz bin kişi ile yaptığı araştırmasına göre de tüketicilerin yüzde 66’sının sosyal sorumluluk sergileyen markaların ürün ve hizmetleri için daha fazla ödeme yapmaya istekli olduğunu gösteriyor. Katılımcıların yüzde 78’i ise şirketlerin sosyal sorunları ele almasını istiyor. Bu açıdan bakıldığında tersine lojistik faaliyetlerini benimseyen firmaların müşteri memnuniyetinde artış sağlaması beklenmektedir.

Tersine Lojistik Yönetiminde Destekleyici Unsurlar

Tersine lojistik süreci, ürünlerin değerini koruyarak uygun bir şekilde yeniden kullanımı veya yok edilmesi için tüketimden üretime doğru olan akışta gerekli planlama ve yönetimin yapılması olarak ifade edilebilir. Ürünlerin yok edilmesi kadar geri dönüştürülmesi ve yeniden kullanıma sunulması açısından da büyük bir öneme sahip olan tersine lojistik, konusunda uzman ekipler tarafından titizlikle sürdürülmektedir. Ürünün tedarik aşamasında zarar görmesi, kalite kontrol sürecinde istenilen standartları sağlamaması, teslimatın hasarlı, eksik veya yanlış bir şekilde gerçekleşmesi, ürünün tüketim ömrünün dolması, tamir amaçlı geri dönüşlerin yapılması, ürünün herhangi bir sebepten dolayı yeniden değerlendirilmesinin yapılması ve zararlı maddelerle ilgili birtakım geri dönüşlerin yapılması tersine lojistik kapsamında yer almaktadır.

Tersine lojistiği destekleyici unsurlar arasında, lojistik ağında profesyonel bir akış sağlayacak olan iyi bir iletişim sisteminin kurgulanması, yeniden değerlendirilen ürünler ile ilgili olası önyargıların engellenmesi için gerekli bilgilendirilmelerin yapılması, ürünlerin süreç takibinin yapılması, tersine lojistik ağının tüm aşamalarının tasarlanması, planlanması ve uygulama aşamasında denetiminin yapılması, geri dönüşüme yönelik nihai tüketicileri bilinçlendirici kampanyaların yönetimi ve ürünlerin geri dönüşüme uygun olarak tasarlanması yer almaktadır.